Νόσημα ή σύμπτωμα;
Από το 1990 που για πρώτη φορά η ιατρική ασχολήθηκε με τις διαταραχές της στύσης, πολύ νερό έχει κυλήσει στο μύλο της ανδρολογίας. Μετά από 20 και πλέον χρόνια και αφού η ανδρολογία πέρασε όλα τα «παιδικά» της νοσήματα, μπορεί πλέον να κοιτάει στα μάτια τον σύγχρονο άνδρα, να κατανοεί τα προβλήματά του και να μπορεί να αναγνωρίσει αξιόπιστα τις αιτίες των προβλημάτων του, προσφέροντας παράλληλα αποτελεσματικές λύσεις.
Είτε πρόκειται για σύμπτωμα μιας υποκείμενης νόσου (πχ σακχαρώδης διαβήτης), ή νόσημα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, η στυτική δυσλειτουργία έχει πλέον σαφή παθοφυσιολογικό αιτιολογικό μηχανισμό, σαφή χαρακτηριστικά και εξέλιξη, σαφή διαγνωστικό έλεγχο, πάντα βέβαια με βάση και σε συμφωνία με τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα. Με τον τρόπο αυτό, βρισκόμαστε σήμερα στη θέση να ορίζουμε ξεκάθαρους θεραπευτικούς στόχους και να προσφέρουμε αποτελεσματικές λύσεις.
Αιτίες
Είτε αγγειακής, είτε νευρολογικής, είτε ορμονικής, είτε φαρμακευτικής αιτιολογίας η στυτική δυσλειτουργία καταλήγει πάντα να αποτελεί μια παθολογική κατάσταση δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου, της βασικής ανατομικής δηλαδή δομής που ευοδώνει τη στύση.
Η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να οφείλεται σε ελαττωμένη αιματική παροχή στα σηραγγώδη σώματα (αρτηριακή ανεπάρκεια), σε αδυναμία συγκράτησης του αίματος στο εσωτερικό των σηραγγωδών σωμάτων (φλεβική διαφυγή), είτε σε συνδυασμό των παραπάνω. Τα αίτια που μπορεί να οδηγήσουν σε κάτι τέτοιο μπορεί να είναι:
ΑΓΓΕΙΑΚΑ
Αρτηριακή υπέρταση, αθηρωμάτωση των αγγείων, βλάβες στα αγγεία που τροφοδοτούν το πέος και καρδιολογικά προβλήματα. Θεωρείται μάλιστα, ότι η στυτική δυσλειτουργία αποτελεί πρόδρομο σύμπτωμα , εμφανίζεται δηλαδή νωρίτερα, της στεφανιαίας νόσου και ενός πιθανού εμφράγματος του μυοκαρδίου.
ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΑ
Η λειτουργία του πέους ελέγχεται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Οποιαδήποτε αιτία, νόσημα ή φαρμακευτική αγωγή που επηρεάζει την λειτουργία του συστήματος αυτού, είναι πιθανό να οδηγήσει σε στυτική δυσλειτουργία.
Τέτοιες αιτίες μπορεί να είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας, η νόσος Parkinson, το Alzheimer, η διαβητική νευροπάθεια, οι κακώσεις της σπονδυλικής στήλης π.χ. από τροχαία ατυχήματα και η χρήση νευροληπτικών φαρμάκων (αγχολυτικά, ηρεμιστικά, υπναγωγά κ.α.).
ΟΡΜΟΝΙΚΑ
Ολόκληρος ο σεξουαλικός κύκλος (επιθυμία, διέγερση, στύση, εκσπερμάτιση, οργασμός), βρίσκεται κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των σεξουαλικών ορμονών. Η τεστοστερόνη, η προλακτίνη, οι ορμόνες του θυρεοειδούς, παίζουν σημαντικό ρόλο στην λειτουργία της στύσης. Είτε οφείλονται σε δυσλειτουργία των αντίστοιχων οργάνων, των όρχεων, του θυρεοειδούς αδένα, των επινεφριδίων και του ήπατος, είτε σε κεντρική διαταραχή της παραγωγής τους σε επίπεδο κεντρικού νευρικού συστήματος, είτε δυστυχώς στην φυσιολογική ελάττωση των επιπέδων, κυρίως της τεστοστερόνης με την αύξηση της ηλικίας (ανδρόπαυση), η ελάττωση των επιπέδων τεστοστερόνης που ο οργανισμός μπορεί να χρησιμοποιήσει (βιοδιαθέσιμη τεστοστερόνη), είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε διαταραχές στύσης, επιθυμίας, εκσπερμάτισης, οργασμού, γονιμότητας και συστηματικές μεταβολικές διαταραχές.
ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ
Η συγκεκριμένη συστηματική διαταραχή του οργανισμού χαρακτηρίζεται από διαταραχές της χοληστερόλης, των λιπιδίων, του μεταβολισμού της γλυκόζης (σακχαρώδης διαβήτης) υπέρταση και κοιλιακή παχυσαρκία. Το μεταβολικό σύνδρομο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της στυτικής δυσλειτουργίας στον σύγχρονο άνδρα, καθώς συνδυάζεται όχι μόνο με ιατρικούς παράγοντες αλλά και χαρακτηριστικά του σύγχρονου τρόπου ζωής π.χ. την καθιστική ζωή και έλλειψη άσκησης. Μοιάζει στο κέντρο του μεταβολικού συνδρόμου να βρίσκεται πάλι η έλλειψη τεστοστερόνης.
ΦΑΡΜΑΚΑ
Αντιϋπερτασικα, στατίνες, νευροληπτικά, αντικαταθλιπτικά, αντιρετροϊκά, αντικαρκινικά είναι φάρμακα που μπορεί με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να προκαλέσουν την εμφάνιση της στυτικής δυσλειτουργίας. Επειδή όμως τα περισσότερα από αυτά είναι φάρμακα που συχνά είναι εντελώς απαραίτητα για την υγεία και την επιβίωση του άνδρα, η ρύθμισή τους πρέπει να γίνεται με την σύμφωνη γνώμη και την συνεργασία του αντίστοιχου γιατρού και από τον ανδρολόγο.
Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στην χρήση αναβολικών φαρμάκων, όποια και αν είναι η αποθεραπεία, η οποία έχει μεγάλη πιθανότητα να προκαλέσει την εμφάνιση στυτικής δυσλειτουργίας, σοβαρών διαταραχών γονιμότητας και την εμφάνιση καρκίνου.
ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ
Πολλές χειρουργικές επεμβάσεις, αρκετές από τις οποίες είναι πολύ συχνές, είναι πιθανό να οδηγήσουν σε στυτική δυσλειτουργία, συχνά μη αναστρέψιμη, ακόμη και μετά την εφαρμογή προληπτικά προστατευτικών πρωτοκόλλων ή μετά την εφαρμογή στρατηγικών αποκατάστασης. Ενδεικτικά, η ριζική προστατεκτομή (η αφαίρεση του προστάτη λόγω κακοήθειας) και τα χειρουργεία της ελάσσονος πυέλου (πχ για καρκίνο παχέος εντέρου), έχουν ισχυρή πιθανότητα εμφάνισης στυτικής διαταραχής.
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ
Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στη σχέση στυτικής δυσλειτουργίας και σακχαρώδους διαβήτη. Θα πρέπει να είναι όμως ξεκάθαρο από την αρχή ότι δεν είναι απαραίτητο ο άνδρας με σακχαρώδη διαβήτη να εμφανίσει και διαταραχή της στύσης. Αυτό εξαρτάται από τα επίπεδα ρύθμισης του διαβήτη, από την ύπαρξη επιπλέον προβλημάτων υγείας, από το είδος των φαρμάκων που χρησιμοποιεί, από την ύπαρξη της ερωτικής επιθυμίας και γιατί όχι, ερωτικού συντρόφου. Είναι αλήθεια ότι ο σακχαρώδης διαβήτης δυνητικά μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα αγγεία και τα νεύρα του οργανισμού, διαταραχές τεστοστερόνης, διαταραχές στην ανατομία του πέους (πχ νόσος Peyronie) αλλά και ένα έντονο ψυχολογικό φορτίο, λόγω της χρονιότητας του νοσήματος στον άνδρα.
ΑΓΧΟΣ
Τελευταίο στην σειρά αλλά όχι τελευταίο σε σημαντικότητα, βρίσκεται το άγχος. Πρέπει να τονισθεί ότι το άγχος είναι μία φυσιολογική κατάσταση ομοιόστασης του οργανισμού, ένας τρόπος άμυνας και προσαρμογής σε στρεσογόνα ερεθίσματα. Όταν αυτό υπερβαίνει κάποια επίπεδα ή όταν διαταράσσεται ο τρόπος με τον οποίο ο άνδρας το αντιμετωπίζει, ενεργοποιείται ένα σύστημα που ονομάζεται stress system. Η διεθνής ιατρική κοινότητα είναι πλέον ομόφωνα σύμφωνη ότι αυτό αποτελεί ένα ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για την εμφάνιση στυτικής δυσλειτουργίας, προκαλώντας μάλιστα μη ανατρέψιμες ιστολογικές βλάβες σε ποικίλα όργανα, ανάμεσα στα οποία βρίσκεται και το πέος.
Διαγνωστικός έλεγχος
Η ύπαρξη τόσο πολλών προδιαθεσικών παραγόντων κινδύνου για την εμφάνιση στυτικής δυσλειτουργίας και η σημαντικότητα αυτής για την πρόληψη και την πρώιμη διάγνωση νοσημάτων όπως η στεφανιαία νόσος και ο σακχαρώδης διαβήτης, καθιστά απαραίτητο τον ενδελεχή διαγνωστικό έλεγχο για την ξεκάθαρη αναγνώριση της αιτίας αλλά και της βαρύτητας της στυτικής δυσλειτουργίας που με την σειρά του είναι απαραίτητος παράγοντας για την ορθή αντιμετώπισή της.
Ο βασικός διαγνωστικός έλεγχος περιλαμβάνει:
Ιατρικό και σεξουαλικό ιστορικό. Πως, πότε, υπό ποιες συνθήκες εμφανίστηκε το πρόβλημα.
Κλινική εξέταση, ιδιαίτερα των έξω γεννητικών οργάνων, μαστών και προστάτη.
Δυναμικό υπερηχογράφημα (triplex) πέους με πρόκληση στύσης.
Ορμονικός έλεγχος βιοδιαθέσιμης τεστοστερόνης και προλακτίνης. Πρόκειται για έναν απλό, ανώδυνο και γρήγορο εργαστηριακό έλεγχο που μπορεί να αναγνωρίσει την αιτία για το μεγαλύτερο ποσοστό της στυτικής δυσλειτουργίας σε έναν άνδρα. Κατά περίπτωση και ανάλογα με το ιατρικό ιστορικό ή τα ευρήματα από τον προηγούμενο έλεγχο, συμπληρωματικές εξετάσεις μπορεί να κριθούν απαραίτητες. Τέτοιες μπορεί να είναι: Απεικονιστικός και βιοχημικός έλεγχος του προστάτη, καρδιολογικός έλεγχος και echo καρδιάς, απεικονιστικός έλεγχος μεγάλων αγγείων και triplex αγγείων κάτω άκρων, ειδικός ενδοκρινολογικός έλεγχος.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι στην σύγχρονη αντιμετώπιση των ανδρολογικών προβλημάτων, η συνεργασία διαφορετικών αλλά πάντα εξειδικευμένων ιατρικών ειδικοτήτων, είναι όχι μόνο απαραίτητα αλλά μερικές φορές σωτήρια.
Θεραπεία
Η θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας είναι υπόθεση του ειδικού. Και όταν αναφερόμαστε στον όρο θεραπεία, εννοούμε την απαλλαγή του άνδρα από την κατάσταση αυτή και την επιστροφή του στην προηγούμενη ζωή του, πάντα με σεβασμό στις προσδοκίες του και στο μέτρο των δυνατοτήτων του. Θεραπευτικές λύσεις υπάρχουν πολλές και η επιλογή θα πρέπει να γίνεται πάντα σε συνεργασία του ανδρολόγου με τον άνδρα, μιας και η προσθήκη του άγχους της θεραπείας στο άγχος της στυτικής δυσλειτουργίας, μόνο τα αντίθετα αποτελέσματα μπορεί να έχει.
Θεραπευτικές επιλογές μπορεί να είναι:
- Φάρμακα από το στόμα:
Οι αναστολείς φωσφοδιεστεράσης, επί του παρόντος, αποτελούν μια εξαιρετική επιλογή για την αντιμετώπιση και την θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας. Ο τρόπος όμως χορήγησης (συνεχιζόμενη ή κατά επίκληση χορήγηση), ο συνδυασμός τους με άλλα φάρμακα, το χρονικό «παράθυρο» χορήγησης και οι παρενέργειές τους, προϋποθέτουν βαθιά γνώση, εμπειρία και προσοχή από τον γιατρό.
- Ενδοπεϊκές ενέσεις:
Η συγκεκριμένη θεραπευτική προσέγγιση αν και έχει δεχθεί μεγάλη κριτική, αποτελεί αναμφίβολα ένα ισχυρό και αποτελεσματικό θεραπευτικό μέσο στην αντιμετώπιση της στυτικής διαταραχής. Αν και πολύ συχνά αναφέρεται σαν θεραπευτικό μέσο δεύτερης γραμμής, μερικές φορές αποτελούν την πρώτη αγωγή που χορηγείται στους άνδρες π.χ. μετά την ριζική προστατεκτομή για καρκίνο του προστάτη ή όταν ο άνδρας βρίσκεται αντιμέτωπος με εξαιρετικά υψηλά επίπεδα άγχους, τα οποία επιδρούν με τον πλέον αρνητικό τρόπο στο μηχανισμό της στύσης.Στις μέρες μας, οι ενδοπεϊκές ενέσεις γίνονται με ανώδυνο τρόπο, με πολύ χαμηλά ποσοστά παρενεργειών, ενώ ο ασθενής εκπαιδεύεται να τις κάνει μόνος του, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο τον αυθορμητισμό στην ερωτική του ζωή που στο παρελθόν αποτελούσε και τον κύριο ανασταλτικό παράγοντα για την χρήση τους.
- Κρουστικά κύματα:
Η μέθοδος αυτή (LiST, Low-intensity Shockwave Therapy) αποτελεί ό,τι νεότερο στην θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας. Η τεχνική αυτή βασίζεται στην θεωρία της νεοαγγειογέννεσης, σύμφωνα με την οποία η μετάδοση ενέργειας με τη μορφή των κρουστικών κυμάτων, οδηγεί στην ενεργοποίηση ενός μηχανισμού, για την απελευθέρωση αυξητικών παραγόντων και τη δημιουργία νέων αγγείων, για την θεραπεία της γενεσιουργού αιτίας του προβλήματος. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται με επιτυχία εδώ και αρκετά χρόνια στην καρδιοχειρουργική, ενώ στην ανδρολογία έχει βρει τον δρόμο της τα τελευταία 4-5 χρόνια με μεγάλη επιτυχία, πάντα σε συγκεκριμένους και επιλεγμένους ασθενείς για τους οποίους υπάρχουν οι κατάλληλες ενδείξεις, όπως εξάλλου σε κάθε ιατρική πράξη. Τα δεδομένα και η κλινική εμπειρία, έχουν αποδείξει ότι τα κρουστικά κύματα είναι σε θέση να βελτιώσουν σε σημαντικό βαθμό τη στυτική δυσλειτουργία, έχουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα μετά από επεμβάσεις που έχουν επηρεάσει τη στύση και μπορεί να δημιουργήσουν τις συνθήκες ώστε ένας άνδρας στον οποίο η αγωγή με φάρμακα από το στόμα να ξαναγίνει αποτελεσματική. Η θεραπεία των κρουστικών κυμάτων είναι αθροιστική, ενώ παράλληλα έχει μακρόχρονη δράση.
- Χειρουργική αντιμετώπιση:
Η χειρουργική αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας αποτελεί εδώ και χρόνια την τελική λύση στο πρόβλημα της στυτικής δυσλειτουργίας, ενώ συχνά αποτελεί τη μόνη λύση σε ασθενείς οι οποίοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ακολουθήσουν φαρμακευτική αγωγή. Οι χειρουργικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι δύο:- Τοποθέτηση πεϊκής πρόθεσης: Στο χειρουργείο της πεϊκής πρόθεσης, τοποθετούνται εντός των σηραγγωδών σωμάτων (των κυλίνδρων που πληρούνται με αίμα κατά τη φυσιολογική στύση), δύο κύλινδροι από ειδικό συνθετικό υλικό. Οι κύλινδροι αυτοί μπορεί να είναι ημιάκαμπτοι, οπότε και η στύση ευοδώνεται με την χειροκίνητη αλλαγή της θέσης του πέους. Διαφορετικά, μπορεί να επιλεγεί η χρήση κυλίνδρων οι οποίοι γεμίζουν με υγρό μέσο, με τη βοήθεια μιας αντλίας η οποία είναι τοποθετημένη στο όσχεο, πίσω από τους όρχεις. Στη δεύτερη περίπτωση, η εικόνα του πέους σε στύση και χάλαση, προσομοιάζει στο μεγαλύτερο βαθμό τη φυσιολογική μορφή και λειτουργία. Η εκσπερμάτιση και ο οργασμός του άνδρα παραμένουν αμετάβλητες αν όχι βελτιούμενες παραμέτρους, μια και πολλοί ασθενείς επιτυγχάνουν καλύτερο έλεγχο της εκσπερμάτισης τους. Η τοποθέτηση πραγματοποιείται με χειρουργείο ημέρας και ο ασθενής εξέρχεται του νοσοκομείου την ίδια μέρα ή το αργότερο την άλλη μέρα το πρωί.
- Αγγειοχειρουργική του πέους: Όποια και να είναι η θεραπευτική αγωγή που θα εφαρμοσθεί, ο στόχος παραμένει ο ίδιος. Η επαναφορά του άνδρα στην κατάσταση που βρισκόταν πριν την εμφάνιση του προβλήματος, πάντα με σεβασμό στις προσδοκίες του, τις επιθυμίες του, χωρίς την προσθήκη επιπλέον άγχους. Η επιλογή πρέπει να είναι πάντα εξατομικευμένη και να αφορά μόνο τον άνδρα και τον σύντροφο που έχει επιλέξει.
Στην τοποθέτηση πεϊκής πρόθεσης τα σηραγγώδη σώματα ενισχύονται με εξελιγμένους πλαστικούς κυλίνδρους, η στύση ξεκινά από μόνη της όπως στο φυσιολογικό πέος αλλά την τελική σκληρότητα την δίνει ο ίδιος ο άνδρας μέσω μιας βαλβίδας η οποία βρίσκεται στο πίσω μέρος από τους όρχεις. Η εκσπερμάτιση και ο οργασμός του άνδρα παραμένει ίδια αν όχι καλύτερα, μιας και πολλοί ασθενείς αναφέρουν καλύτερο έλεγχο της εκσπερμάτισης τους. Το χειρουργείο αυτό είναι χειρουργείο ημέρας και ο ασθενής φεύγει την ίδια μέρα ή το αργότερο την άλλη μέρα το πρωί.
Η αγγειοχειρουργική του πέους αποτελεί ένα από τα τελευταία όπλα στην αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας. Στην περίπτωση αυτή ανάλογα με τον ασθενή ή αυξάνεται η παροχή αίματος στο πέος μέσω της τοποθέτησης stunt στα τροχοφόρα αγγεία του οργάνου, είτε με χειρουργικό τρόπο διακόπτεται η λανθασμένη ή νοσούσα απορροή αίματος από το πέος μέσω του φλεβοαποφρακτικού μηχανισμού.
Όποια και να είναι η θεραπευτική αγωγή που θα εφαρμοσθεί, ο στόχος παραμένει ο ίδιος: την επαναφορά του άνδρα στην κατάσταση που ήταν πριν την εμφάνιση του προβλήματος, πάντα με σεβασμό στις προσδοκίες του, τις επιθυμίες του, χωρίς την προσθήκη και άλλου άγχους. Η επιλογή πρέπει να είναι πάντα εξατομικευμένη και να αφορά μόνο τον άνδρα και τον σύντροφο που έχει επιλέξει.